حواس پرتی در نماز!

حواس پرتی در نماز!

اشاره:

نوشتار پیش رو، به صورت گزینشی به شرح احادیث شیعی می پردازد، بیشتر احادیث این مجموعه توسط آیت الله حاج آقا مجتبی تهرانی (سخنرانی معظم له در مسجد بازار تهران) از مراجع عظام تقلید شرح و بسط یافته اند.

حدیث:

رُوِیَ عَنِ الصَّادِقِ عَلَیهِ السَّلَامُ قَالَ:

إِذَا قَامَ الْعَبْدُ إِلَى الصَّلَاةِ أَقْبَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهِ بِوَجْهِهِ فَلَا یَزَالُ مُقْبِلًا عَلَیْهِ حَتَّى یَلْتَفِتَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فَإِذَا الْتَفَتَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ أَعْرَضَ عَنْهُ. ¹

ترجمه:

هرگاه بنده به نماز بایستد، خداوند عزّوجل به او رو می‏كند و مدام متوجّه بنده خویش است، تا اینكه او سه مرتبه از خدا روبرگرداند. هنگامی كه بنده برای مرتبه سوم از خدا منصرف شد، خداوند نیز از او رو برمی‏گرداند.

شرح:

روایت از امام صادق (علیه‏السلام) منقول است كه حضرت فرمودند: آنگاه كه بنده به نماز بایستد، به سوی او ‌خداوند رو می‏كند. تعبیر «أَقْبَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهِ بِوَجْهِه» كنایه از این است كه خداوند نسبت به او عنایت تام و خاص می‏فرماید. ما این‏طوری هستیم كه وقتی می‏خواهیم به كسی خیلی توجه كنیم، با تمام چهره متوجهش می‏شویم. بعد دارد: «فَلَا یَزَالُ مُقْبِلًا عَلَیْهِ حَتَّى یَلْتَفِتَ ثَلَاثَ مَرَّات»؛ یعنی خدا رویش را از او بر نمی‏‏گرداند، تا اینكه این بنده سه بار رویش را از خدا برگرداند. حالا می‏گویم که منظور از این رو برگرداندن چیست. در ادامه می‏فرماید: «فَإِذَا الْتَفَتَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ أَعْرَضَ عَنْهُ». یعنی دفعه سوم كه این بنده رویش را از خدا برگرداند، اینجا دیگر خدا رویش را از او بر می‏گرداند.

این ترجمه تحت‏اللّفظی روایت بود؛ امّا به چند نكته هم اشاره كنم. نکته اوّل اینكه معلوم می‏شود اگر بنده رو می‏كند به سوی خداوند، خداوند هم به سوی او رو می‏كند. مطلب اصلی كه از روایت پیدا می‏شود همین است. «إِذَا قَامَ الْعَبْدُ إِلَى الصَّلَاةِ أَقْبَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهِ بِوَجْهِهِ»؛ چرا؟ چون نماز روی‏آوردن به خدا است. این اصل كار است. اگر روی بیاوری به خدا،‌ خدا هم رویش را به طرف تو می‏كند، آن‏هم ‌آن‏طور رو كردن که عرض کردم «ِبوَجْهِه» است؛ یعنی توجّه تام و عنایت خاص به بنده‏اش می‏کند.

نکته دوم این است كه تو اگر رویت را از خدا برگردانی، ‌خدا رویش را از تو بر نمی‏گرداند؛ امّا این سقف دارد. یك بار که از او روی برگرداندی، او رویش را بر نمی‏گرداند. بار دوم هم که برگرداندی، باز ‌رویش را بر نمی‏گرداند. امّا دفعه سوم اگر از خدا رو برگرداندی، دیگر او هم روی خود را بر می‏گرداند. البته این روایت در مورد نماز است. در نماز رو برگرداندن از خدا عبارت از

این است كه انسان در بین نماز توجهش به غیر خدا باشد. ما در روایات داریم كه اگر كسی دو ركعت نماز بخواند و در نماز حضور قلب داشته باشد، این نماز نمازی است كه یكی از آثارش این است كه تمام گناهان صغیره او آمرزیده می‏شود. در روایتی هم این‏طور آمده است كه توجّه به خدا به این معنا است كه انسان هنگام نماز، نسبت به امور دنیایی حدیث نفس نكند. یعنی حالا که ایستاده‏ای و داری نماز می‏خوانی، این چند دقیقه را دیگر نرو در مغازه‏ات! فكرت را نبر این طرف و آن طرف! این نماز، همین چند دقیقه كه بیشتر نیست؛ چه خبر است؟!

من یك قضیّه‏ای الآن یادم آمد در مورد یكی از علمای تهران (رضوان‏الله ‏تعالی ‏علیه) که نمی‏خواهم اسم ببرم و چندین سال است که فوت كرده است؛ شاید این قضیه را نقل كرده باشم. یادم است كه روز وفاتی بود و به‏اصطلاح ‌تعطیل بود. من هم اتفاقاً نزدیك ظهر جایی در خیابان بودم. ظهر شد و چون ایشان را می‏شناختم رفتم به مسجد ایشان و نمازم را آنجا به جماعت خواندم. نماز تمام شد و بعد آن آقا، در حالی که جمعیت ایستاده بود، متوجه من شد. البته من جایی ایستاده بودم كه متوجه من نشود، ولی فهمید و آمد پیش من سلام كرد. من همین‏طور رفاقتانه گفتم شما خیلی نمازت را تند می‏خوانی! ایشان گفت به من نگو كه نمازت را تند می خوانی؛ به آنهایی بگو كه دو تا نمازشان را با یك نماز من می‏خوانند!

حالا غرضم این است که این عجله در نماز برای چیست؟! چند دقیقه كه بیشتر نیست؛ چرا عجله می‏کنی؟! چون در نماز هیچ التفاتی به خدا نیست. این روایت را نگاه كنید؛ می‏گوید كه اگر تو رو بیاوری، من رویم را از تو بر نمی‏گردانم؛ با تمام چهره به تو رو می‏كنم؛ «أَقْبَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهِ بِوَجْهِه»؛ من با تمام چهره به تو توجه می‏كنم. اگر یك دفعه هم برگرداندی، من رو بر نمی‏گردانم؛ دو مرتبه هم که رو برگرداندی و رفتی، باز هم مورد عنایتی؛ امّا دفعه سوم دیگر از تو رو بر می‏گردانم.

حالا می خواستم این را عرض كنم که می‏دانید که یكی از ابزار استجابت دعا نماز است. اصلاً روایت داریم كه هر كسی نماز بخواند ـ‏همین نماز واجب‏ـ و بعد از نماز دعا كند، ‌یك دعای مستجاب دارد. خوب، دعاهی ما پس از نماز مستجاب نمی‏شود؟ چون در نماز متوجه خدا نبودی! متوجه چه بودی؟! متوجه امور دنیایی‏ات بودی. وقتی متوجه نبودی، دیگر اثری ندارد.²